W poprzednich latach tytuły zdobywały: Trefl Sopot, King Szczecin, Śląsk Wrocław, Stal Ostrów Wlkp., Zastal Zielona Góra i w 2019 r. Anwil Włocławek.
Obydwaj finaliści do gry o tytuł awansowali po sensacyjnych rozstrzygnięciach. Warszawianie wyeliminowali rozstawiony z numerem pierwszym najlepszy zespół fazy zasadniczej Anwil (3-0), a lublinianie, po dramatycznej, pięciomeczowej rywalizacji, pozbawili możliwości obrony tytułu ekipę Trefla (3-2), wygrywając w sobotę decydujące spotkanie na parkiecie rywala.
Koszykarze Startu już teraz wyrównali najlepsze osiągnięcie klubu, który w 2020 roku zdobył wicemistrzostwo kraju. Z powodu pandemii koronawirusa tamten sezon został jednak przerwany i nie rozegrano fazy play off, więc w finale wystąpią po raz pierwszy. W dorobku mają także trzy brązowe medale (1965, 1979, 1980).
Legia ostatni raz grała o tytuł trzy lata temu, gdy uległa Śląskowi 1-4. "Zieloni Kanonierzy" to siedmiokrotni mistrzowie Polski (1956, 1957, 1960, 1961, 1963, 1966, 1969), ale na złoty medal czekają od 56 lat. Wywalczyli także pięć srebrnych (1953, 1955, 1958, 1968, 2022) i dwa brązowe (1952, 1962) krążki.
Rywalizacji Startu z Legią towarzyszy dodatkowy podtekst, od kiedy przed trwającym sezonem trenerem lublinian został Wojciech Kamiński, który wcześniej prowadził właśnie zespół ze stolicy. 51-letni szkoleniowiec ze Stalowej Woli wywalczył z wojskowymi srebrny medal w 2023 roku, podobnie jak z Rosą Radom w 2016. Ma na koncie także brązowe krążki z Polonią Warszawa (2004, 2005). Teraz czeka go trzecie podejście do tytułu w rozgrywkach ekstraklasy.
„Prezes Jarosław Jankowski miał nosa. Razem nie mogliśmy zdobyć mistrzostwa Polski, dlatego musiał mnie zwolnić z Legii, aby jeden z nas cieszył się niebawem ze złotego medalu” – skomentował z uśmiechem Kamiński po sobotnim triumfie nad Treflem.
W sezonie zasadniczym obydwa spotkania PGE Startu z Legią kończyły się wygranymi... gości. 11 października w Lublinie wojskowi wygrali 89:78, 2 lutego w Warszawie górą byli zawodnicy z Koziego Grodu 88:76. Była to ostatnia ligowa porażka w roli trenera Legii, Chorwata Ivicy Skelina, z którym po dwóch tygodniach, po nieudanej obronie Pucharu Polski, rozwiązano umowę.
Zastąpił go Hannu Rannula, prowadzący również reprezentację Estonii, który odmienił grę Legii, tak jak Kamiński - Startu. Bilans Estończyka to dziewięć wygranych w 12 spotkaniach sezonu zasadniczego oraz sześć z siedmiu w play off. Za jego kadencji drużyna wygrała wszystkie 11 spotkań na wyjeździe.
Z ekipy jednego lidera, wyróżnionego tytułem MVP najlepszego strzelca rozgrywek Kamerona McGusty'ego, drużyna przeobraziła się w kolektyw, w którym praktycznie każdy z graczy - notujący coraz więcej asyst Andrzej Pluta, brylujący w walce pod koszami Mate Vucic, skuteczny z dystansu Ojars Silins czy bohaterowie trzeciego meczu z Anwilem Keifer Sykes i Maksymilian Wilczek - potrafi wziąć na siebie ciężar z gry i wyprowadzić zespół z kłopotów.
Podobnie Start, który po drodze do finału musiał pokonywać wiele przeciwności losu. W początkowej fazie rozgrywek ze składu wypadł z powodu kontuzji CJ Williams, podczas meczu reprezentacji Belgii urazu doznał Emmanuel Lecomte, później kontuzja wyeliminowała do końca rozgrywek Jakuba Karolaka. Wartościowym uzupełnieniem składu było pozyskanie Tevina Browna. Teraz, co jest zasługą trenera Kamińskiego, indywidualności takich graczy, jak Courtney Ramey, były gracz Legii Tyran De Lattibeaudiere czy Ousmane Drame tworzą prawdziwy, wspierający się zespół, w którym w różnych momentach kto inny przejmuje rolę lidera. W decydującym meczu z Treflem lublinianom nie przeszkodziła nawet nieobecność najlepszego strzelca zespołu Browna, który z powodów rodzinnych musiał pojechać do Stanów Zjednoczonych.
"Na pewno będą to ciekawe finały. Start, tak jak i my, gra atrakcyjną koszykówkę. To na pewno bardzo niebezpieczna drużyna. Pokazali to przez cały sezon. Nieprzypadkowo skończyli na trzecim miejscu w tabeli. My byliśmy na czwartym, więc spodziewamy się bardzo ciężkich finałów. W piątym meczu z Treflem pokazali, że mają – jak my - bardzo dobrą, zgraną i waleczną drużynę, więc szanse oceniłbym na fifty-fifty" - powiedział PAP dyrektor sportowy Legii Aaron Cel.
Przewagę własnego parkietu, który w przypadku tych rywali nie ma aż takiego znaczenia, ma Start. Z kolei Legia miała więcej dni odpoczynku przed decydującą rywalizacją. W play off rozegrała tylko siedem spotkań (w pierwszej rundzie 3-1 z Górnikiem Zamek Książ Wałbrzych), podczas gdy lublinianie maksymalne dziesięć (w ćwierćfinale 3-2 z Energa Icon Sea Czarnymi Słupsk), a ostatnie w sobotę. Co zadecyduje?
"Powiedziałbym, że te dwie przewagi się anulują. Własny parkiet jest ważny, my trochę dłużej mogliśmy odpocząć. Zapowiada się wyrównana rywalizacja. Wierzymy w swoje szanse. Musimy się skupić i grać to, co dotychczas w play off, ale powtórzę: finał jest otwarty dla obu drużyn" - dodał Cel.
Spotkania o mistrzostwo Polski, do czterech zwycięstw, odbędą się 9 (godz. 20.40) i 11 czerwca (g. 20) w Lublinie oraz 14 i 16 czerwca w Warszawie (oba o 20), ewentualnie 18, 20 i 22 czerwca naprzemiennie w obu miastach.
W rywalizacji o brązowy medal w dwóch meczach zmierzą się wielcy przegrani w półfinale - Anwil i Trefl. Pierwsze spotkanie 10 czerwca (17.30) w Sopocie, rewanż trzy dni później (20.30) we Włocławku.